‘We moeten weerbaarheid gaan inbouwen’
Bij hevige regenval zijn overstromingen van landelijke gebieden en ondergelopen wijken tegenwoordig meer regel dan uitzondering. Het gevolg van klimaatverandering. Niet alleen het normale verkeer maar ook het maatschappelijk verkeer loopt steeds vaker vast, met alle economische schade van dien. “Dat staat ons steeds weer te wachten als we niets doen.” Hoog tijd voor een ‘Klimaateffectenatlas’.
Maatschappelijke activiteiten, zoals onderwijs, liggen in Suriname bij zware wateroverlast soms dagen of zelfs langer plat. Zoals aan het eind van de afgelopen paasvakantie. Veel scholen bleven dicht waardoor zo’n anderhalve week onderwijs verloren ging. Vooral scholen in het binnenland zijn hiervan de dupe, omdat rivieren steeds vaker overvloedig buiten hun oevers treden als gevolg van hevige (aanhoudende) regenval.
We laten het ons overkomen, doen niets eraan en pas bij de volgende wateroverlast, geven we ons weer over aan het ‘wow’-effect. Het blijft bij “het is nog nooit zo erg geweest”, tot de volgende verbazing. Deze apathische en passieve houding van de Surinaamse samenleving moet eens afgelopen zijn. Zo stellen econoom John Goedschalk van Climate Change Advisory Services en hydroloog Sieuwnath Naipal, hoogleraar aan de Anton de Kom Universiteit van Suriname.
Meestal zijn wateroverlast en overstromingen het gevolg van aanhoudende regenbuien. Maar de laatste tijd raken ook na een korte maar zeer hevige regenbui, (grote) delen van de stad en landelijke gebieden overstroomd. Zelfs na een langere periode van slechts zonneschijn.
“Hier hebben we te maken met een regenbom. Dat is een meteorologisch fenomeen dat gepaard gaat met een korte, maar zeer intense regenval”, verklaart Goedschalk. “Al 20 jaar hebben studies hierover uitgewezen dat het een nevenresultaat is van klimaatverandering.”
Ook westerse landen met goed onderhouden afwateringssystemen gaan geregeld gebukt hieronder. Dus je geld alleen inzetten op ‘beter onderhouden’ of ‘moderniseren’ van ontwateringssystemen, zal niet het gewenste soelaas brengen. En bij hooggespannen verwachtingen vooral grote teleurstelling. “We moeten gaan beseffen hoe klimaatverandering ons doen en laten steeds meer zal dirigeren”, zegt Naipal. “En het gaat bijzonder rap, terwijl wij nog in onze hoofden doorgaan met business as usual.”
‘Nieuwe realiteit’
Het gaat hier om ‘nieuwe realiteit’, benadrukt Goedschalk. “Natuurlijk moeten we kijken naar beter onderhoud van de natte infrastructuur, maar in tussentijd moeten we ook overgaan tot ‘adaptatie’; aanpassen aan deze nieuwe realiteit van klimaatverandering. Het is al berekend en onderzocht en bekend bij de Verenigde Naties. Ook onze leiders weten dit.”
Het duo, met veel kennis van klimaatverandering en de sociale, economische en ecologische effecten ervan, pleit ervoor dat niet weer wordt afgewacht tot de volgende regentijd met forse wateroverlast. En dan maar aanzien hoe dat vanzelf weer wegebt, een spoor van economische schade en illusie achterlatend. Er moet vooruitspelend hierop actie worden genomen, op zowel landelijk als lokaal niveau. In kaart moet worden gebracht waar de gangbare kwetsbare gebieden en locaties zijn in stad en district en daarop adaptatiemaatregelen loslaten.
In december begint de eerstvolgende regentijd. “Nu al moeten we die analyse maken en voorzieningen treffen”, zegt Goedschalk. “Zo kunnen we op basis van ervaring al zeggen welke scholen in de regentijd onder water zullen lopen en tijdelijk onbereikbaar zijn. Wat doen we met de leerlingen en leerkrachten? Krijgen die faciliteiten op afstand of worden ze opgevangen op een andere locatie? Want sommige scholen zullen dagen, wie weet weken onbereikbaar zijn.”
Goedschalk en Naipal pleiten voor een ‘noodplan’ voor ‘sectorale functies’ zoals onderwijs, gezondheidszorg, voedselvoorziening, ondernemers en transport. Hoe stel je die veilig? “Als dat niet gebeurt, dan zal Suriname alleen maar ophopende economische schade lijden”, waarschuwt de econoom. “Scholen zullen weer gesloten zijn, waardoor kinderen schooldagen zullen missen. Omzetten van winkels gaan omlaag, hoe vaak kunnen ze dat nog dragen totdat ze failliet gaan?”
Maar ook markten blijven door wateroverlast gesloten waardoor landbouwers hun gewassen niet kwijt kunnen en consumenten geen toegang hebben tot betaalbare voedselprijzen. In de gezondheidszorg blijven mensen verstoken van belangrijke of zelfs levensreddende ingrepen, omdat ziekenhuizen of poliklinieken onbereikbaar zijn. Arbeiders verschijnen niet op hun werk omdat de bussen niet kunnen rijden volgens de geijkte routes of geheel niet uitrijden.
‘Klimaatweerbaarheid’
“Dat staat ons steeds weer te wachten als we niets doen. En dat betekent steeds opnieuw enorme schade voor de economie”, aldus Goedschalk. De oplossing hiervoor is ‘klimaatweerbaarheid’. “We moeten weerbaarheid in onze maatschappelijke processen gaan inbouwen. Dat je weliswaar even die klap krijgt maar dat je terug kan veren.”
Wanneer ‘die klap’ komt is niet voorspelbaar maar dat hij komt is zeker, veel nattigheid met zich meebrengend. Sinds 2020 beleeft Suriname een ‘triple’-periode van het klimaatverschijnsel ‘La Niña’, dat gepaard gaat met veel neerslag. “Bij La Niña staat de wind in de eerste helft van het jaar voortdurend naar deze kant toe en kan de periode van neerslag langer worden”, verklaart Naipal de vele overvloedige regens.
In december komt ook de ‘intertropische convergentiezone’ onze kant op (begin van de kleine regentijd). “En afhankelijk van de situatie, kan het weer raak zijn”, ondanks dit jaar broertje El Niño aanbreekt met daarentegen mogelijke lange en grote droogtes. “Dus minder neerslag, maar wel zo nu en dan een regenbom”, zegt de hydroloog. “Die kunnen zodanig zwaar zijn dat een gebied flink onder water loopt vanwege het verharde grondoppervlak door de droogte.”
Deze cocktail van weersverschijnselen maakt dat Suriname mogelijk aan de lopende band onderhevig zal zijn aan overstromingen. El Niño en La Niña keren redelijk voorspelbaar terug in een tijdsbestek van 2 tot 7 jaar. “Klimaatverandering is steeds die punch”, zegt Naipal. “Het kan even goed zijn dat alles droog blijft tot mei met grote bosbranden tot gevolg. Dat is bij ons geen probleem tot nu toe. Hoe klimaatverandering die klap gaat uitdelen is voor iedereen altijd een verbazing in alle delen van wereld.”
Tegen ‘die klap’ moet Suriname zich dus weerbaar maken door ‘draaiboeken’ klaar te hebben om de economie op gang te houden. Goedschalk: “We moeten stoppen met: ‘O jee, dit hebben we nog nooit meegemaakt’ maar voorbereid zijn op die extremen; erg nat maar ook erg droog.”
Vervangende locaties
Er moet worden nagedacht over vervangende locaties om maatschappelijke ‘kernfuncties’ voort te zetten. Bijvoorbeeld die van de Centrale Markt in Paramaribo, waar aanbieders en afnemers van betaalbaar voedsel elkaar treffen. Als die onder water loopt dan zullen velen hiervan verstoken zijn en hebben aanbieders geen afzetmogelijkheden voor hun producten. Goedschalk: “Je zal dus nu al een alternatieve locatie moeten aanwijzen en venters registreren.”
De verwachte situaties moeten ook worden ‘gecodeerd’. Groen: je kan gewoon werken; oranje: wees voorzichtig, iedereen met laarzen naar het werk; rood: de faciliteiten zijn niet bereikbaar. Dit zou moeten gelden voor scholen, markten, ziekenhuizen, busroutes en ga zo maar door. “Dat ga je dan uittekenen”, aldus Goedschalk.
Als directeur van Climate Change Advisory Services heeft hij al een voorstel uitgewerkt voor een ‘Klimaateffectenatlas’ en in mei gepresenteerd aan minister en staf van Openbare Werken. Dit uitvoeren voor op de korte termijn is wellicht nog te hoog gegrepen. “Maar laten we in elk geval nu al noodvoorzieningen treffen voor wat we al weten. Als men wil dan ben ik ook bereid ervoor te gaan fundraisen.” Als voormalig directeur van Conservation International Suriname heeft hij die ervaring.
Overigens staat Goedschalk niet alleen in deze visie van aanpak. Dit staat min of meer ook voorgeschreven in het Nationaal Adaptatie Plan van 2019-2029: ‘Onderzoek doen naar sibibusi-trends uit het verleden in relatie met regionale klimatologische gebeurtenissen en klimaatverandering’.
“We weten wat het risico is en dat het gaat blijven gebeuren, nu moet je gaan aanpakken! Het gaat om onze levensstandaard. Daarvoor is een aantal dingen van belang. Zorgen dat je educatie doorgaat, je gezondheidszorg intact blijft, logistiek en transport er is en dat je voedselvoorziening en afzet van kleine landbouwers gegarandeerd zijn. Velen leven van de kleinschalige landbouw.”
Naipal: “De boodschap die wij willen overbrengen is: ‘Klimaatverandering is hier!’ En niet: ‘Het komt.’ Dus adaptatie, waarbij het gaat om weerbaarheid dan wel veerkracht verhogende maatregelen die we nu moeten treffen. En niet pas in de regentijd wanneer het dan al te laat is. Beleidsmakers en technici, ga aan de slag. De apparatuur is er en de kennis en kunde ook.”
Een kanttekening is wel dat de Waterloopkundige Afdeling geen grondwatermeters heeft, weet Naipal. “Dan heb je er ook geen zicht op of de grond al verzadigd is of niet. Dan lijkt het wel droog, maar binnen de kortste keren lig je na zo regenval weer onder water, omdat de bodem het niet meer kan opnemen. Dus naast oppervlaktewatermeters zijn ook grondwatermeters nodig om te weten wat het bodemverzadigingsniveau is, zodat je kan weten of de nieuwe neerslag geabsorbeerd kan worden. En ook daarop je overstromingswaarschuwing baseren.”